Laxastofninn í Þjórsá hefur margfaldast að stærð Jóna Bjarnadóttir skrifar 6. júní 2023 10:00 Margt hefur verið fullyrt um neikvæð áhrif virkjana Landsvirkjunar í Þjórsá á fiskistofna árinnar og ekki allt sannleikanum samkvæmt. Raunin er sú að virkjanirnar hafa haft verulega jákvæð áhrif á stærð stofnanna og gengd þeirra upp Þjórsá og þverár hennar. Þjórsá var fyrst virkjuð við Búrfell árið 1969 og síðan hafa verið byggðar sex virkjanir til viðbótar í ánni. Á þessari hálfu öld hefur rennsli árinnar jafnast út og aurarnir þar sem áin flæmdist áður um eru nú óðum að gróa upp. Áhrif virkjana eru auðvitað töluverð á vatnalíf. Áin er orðin tærari en hún var, svo sólarljósið nær lengra niður í árvatnið og ljóstillífun þörunga og plantna hefur aukist. Þetta tvennt – jafnt rennsli og minna jökulgrugg - hefur aukið lífræna framleiðslu í ánni og fiskistofnar árinnar hafa því stækkað. Sé litið á veiðitölur sem endurspegla laxagöngur í ánni má ætla að laxastofninn hafi um það bil tvöfaldast að stærð vegna þessara áhrifa virkjananna. Góð reynsla af laxastigum Fyrir rúmum 30 árum var laxastigi við Búðafoss tekinn í notkun. Um 27 kílómetra leið er frá Búðafossi að Búrfelli en auk þess falla þverár til Þjórsár á þessu svæði. Stiginn opnaði stór, ný búsvæði fyrir laxinn. Nú gengur lax frá sjó og upp að Búrfelli og í flestar fiskgengar þverár Þjórsár. Stofninn stækkaði því enn og tvöfaldaðist aftur að stærð. Það þýðir að laxastofn Þjórsár er nú um það bil fjórum sinnum stærri en hann var fyrir virkjanir. Rúmlega 40% stofnsins eru veidd á hverju ári svo veiðin hefur að sama skapi margfaldast. Nú stendur til að bæta einni virkjun við virkjanaröðina í Þjórsá, en Hvammsvirkjun verður um átta kílómetra ofan við Búðafoss. Við hönnun virkjunarinnar er mjög vel gætt að fiskigöngum. Í stíflu virkjunarinnar verður fiskistigi af bestu gerð til að tryggja að fiskur komist upp fyrir hana. Umfangsmiklar straumfræðirannsóknir Svokölluð seiðafleyta tryggir svo göngur seiðanna niður ána en hönnun hennar er afrakstur eins umfangsmesta rannsóknarverkefnis á sviði straumfræði sem unnið hefur verið á Íslandi. Í rannsóknum á straumfræði eru notuð ýmis mælitæki en einnig eru notaðar einfaldar en áreiðanlegar aðferðir til að skilja flókna straumfræðilega hegðun. Nýtt eru litarefni og flot með mismunandi flotvægi til að sjá og mæla strauma, þar á meðal perlur. Flot sem fljóta rétt undir yfirborði nýtast vel til að sjá yfirborðsstrauma, sem getur verið krefjandi að mæla með öðrum mælitækjum, en þessa yfirborðsstrauma nýta niðurgönguseiði til að fara niður straumvötn til sjávar. Perlur eru nýttar til að skilja straumfræði, en ekki hegðun lífvera. Ósæmileg aðför að heiðri vísindafólks Reynt hefur verið að gera lítið úr ítarlegum og vönduðum rannsóknum vísindafólksins með upphrópunum um að Landsvirkjun sé bara að perla, hella hrúgum af litlum plastsívalningum í módel og ganga út frá að laxaseiði hegði sér eins. Vísindin að baki eru miklu flóknari en svo og engum til sóma að vega með þessum hætti að heiðri vísindafólks. Í verkefnið fóru þúsundir vinnustunda við að skilja betur og bæta hönnunina. Afrakstur verkefnisins var m.a. þrjú meistaraverkefni, auk skýrslna, fjölda greina og kynninga innanlands og utan, að ótalinni þeirri þekkingu sem skapaðist og betur hannað mannvirki. Það er einnig mikilvægt að benda á að plastperlurnar voru einvörðungu notaðar í lokuðu hermilíkani en ekki úti í náttúrunni eins og einhverjir vilja halda. Til að viðhalda lífríki árinnar í farveginum neðan stíflunnar verður tryggt 10 m3/s lágmarkrennsli en það samsvarar 3-4 Elliðaám að sumri. Þannig er líka öruggt að fiskur komist þessa leið að stiganum við Hvammsvirkjun. Fiskistofnar munu dafna áfram Rúm 5% af búsvæðum laxins tapast í Hagalóni, inntakslóni virkjunarinnar. Á móti kemur að búsvæði urriða og bleikju stækkar, því þær tegundir geta nýtt sér lónið. Straumhraði í Hagalóni er allmikill þannig að fiskur finnur vel strauminn til að ganga upp og niður. Allt er því gert til að tryggja að fiskistofnarnir haldi áfram að dafna í ánni. Eftir að virkjunin rís verður haldið áfram með rannsóknir á laxagöngunni. Teljari verður í fiskistiga Hvammsvirkjunar þar sem sést hvenær og hversu margir fiskar fara þar um. Bæði fullorðinn lax á leið upp ána og gönguseiði á leið niður verða merkt og fylgst með hvernig för þeirra gengur. Landsvirkjun er umhugað um umhverfið og til að lágmarka neikvæð áhrif af starfseminni eru margir umhverfisþættir á öllum vinnslusvæðum okkar vaktaðir, jafnt á meðan framkvæmdum við virkjanir stendur og eftir gangsetningu þeirra. Umhverfisþættir í vatni eru vaktaðir, vatnalíf og fiskistofnar og fylgst er með gróðri og dýralífi á landi. Margar af fremstu náttúruvísindastofnunum landsins sinna þessum rannsóknum í samstarfi við Landsvirkjun og eru niðurstöður þeirra opnar og aðgengilegar öllum. Við erum stolt af þessu starfi okkar og munum hvergi slá slöku við. Það er metnaður Landsvirkjunar að tryggja sterka fiskistofna í Þjórsá. Með þeim aðgerðum sem áætlaðar eru meðfram byggingu Hvammsvirkjunar er tryggt að svo verði áfram. Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóna Bjarnadóttir Landsvirkjun Umhverfismál Vatnsaflsvirkjanir Orkumál Deilur um Hvammsvirkjun Mest lesið Geðdeild Akureyrar aðeins með 10 pláss á legudeild fyrir sjúklinga með alvarlegan geðrænan vanda Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Stefnubreyting Miðflokksins gegn hagsmunum bænda Þórarinn Ingi Pétursson,Þuríður Lillý Sigurðardóttir,Jóhann Friðrik Friðriksson,Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson,Stefán Vagn Stefánsson,Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun Kennari í verkfalli Hólmfríður Þorgeirsdóttir Skoðun Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun Verðbólga í boði Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Neglum niður vextina Kristrún Frostadóttir Skoðun Ekki láta kaupa atkvæði þitt Alexandra Briem Skoðun Ísland 2074 Kjartan Magnússon Skoðun Krónur, evrur og fullveldi Bjarni Benediktsson Skoðun 200 þúsund til að búa í fatahengi LOL Derek T. Allen Skoðun Skoðun Skoðun Feður eiga undir högg að sækja í forsjármálum Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Mikill má máttur Viðreisnar og áhrif um alla Evrópu, líka á Pútín, vera Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Geðdeild Akureyrar aðeins með 10 pláss á legudeild fyrir sjúklinga með alvarlegan geðrænan vanda Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Frír hádegisverður í boði Friedmans Róbert Björnsson skrifar Skoðun Höldum áfram með íslenskuna og konuna Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ekki láta kaupa atkvæði þitt Alexandra Briem skrifar Skoðun Afnemum fátæktina Helgi Máni Sigurðsson skrifar Skoðun Krónur, evrur og fullveldi Bjarni Benediktsson skrifar Skoðun Ný ríkisstjórn styrki meistarakerfi löggiltra iðngreina Hópur formanna fag- og meistarafélaga innan SI skrifar Skoðun Stefnubreyting Miðflokksins gegn hagsmunum bænda Þórarinn Ingi Pétursson,Þuríður Lillý Sigurðardóttir,Jóhann Friðrik Friðriksson,Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson,Stefán Vagn Stefánsson,Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Farsældarlögin snúast ekki um börnin Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Víðtæk og öflug barátta gegn einmanaleika á Íslandi Guðrún Svava Viðarsdóttir skrifar Skoðun Framsókn í geðheilbrigðismálum Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun 200 þúsund til að búa í fatahengi LOL Derek T. Allen skrifar Skoðun Kennari í verkfalli Hólmfríður Þorgeirsdóttir skrifar Skoðun Við viljum – kröfugerð fólks með fötlun! Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Óæskilegar uppskerur Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Úreltar og óréttmætar hvalveiðar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Bætum umhverfið svo öll börn geti blómstrað Kristín Kolbrún Kolbeinsdóttir Waage skrifar Skoðun Neglum niður vextina Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Áhyggjulaust ævikvöld Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Verðbólga í boði Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Afsláttur af mannréttindum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Er 0,145% bankaskattur virkilega nóg? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Útrýmum kjaragliðnun Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun 16 ára aldurstakmark á samfélagsmiðlum Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Ísland 2074 Kjartan Magnússon skrifar Skoðun Börn, ungmenni og geðheilsa Tómas Þór Þórðarson,Gunnar Örn Jóhannsson skrifar Skoðun Kærleikur í kaós Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Sjá meira
Margt hefur verið fullyrt um neikvæð áhrif virkjana Landsvirkjunar í Þjórsá á fiskistofna árinnar og ekki allt sannleikanum samkvæmt. Raunin er sú að virkjanirnar hafa haft verulega jákvæð áhrif á stærð stofnanna og gengd þeirra upp Þjórsá og þverár hennar. Þjórsá var fyrst virkjuð við Búrfell árið 1969 og síðan hafa verið byggðar sex virkjanir til viðbótar í ánni. Á þessari hálfu öld hefur rennsli árinnar jafnast út og aurarnir þar sem áin flæmdist áður um eru nú óðum að gróa upp. Áhrif virkjana eru auðvitað töluverð á vatnalíf. Áin er orðin tærari en hún var, svo sólarljósið nær lengra niður í árvatnið og ljóstillífun þörunga og plantna hefur aukist. Þetta tvennt – jafnt rennsli og minna jökulgrugg - hefur aukið lífræna framleiðslu í ánni og fiskistofnar árinnar hafa því stækkað. Sé litið á veiðitölur sem endurspegla laxagöngur í ánni má ætla að laxastofninn hafi um það bil tvöfaldast að stærð vegna þessara áhrifa virkjananna. Góð reynsla af laxastigum Fyrir rúmum 30 árum var laxastigi við Búðafoss tekinn í notkun. Um 27 kílómetra leið er frá Búðafossi að Búrfelli en auk þess falla þverár til Þjórsár á þessu svæði. Stiginn opnaði stór, ný búsvæði fyrir laxinn. Nú gengur lax frá sjó og upp að Búrfelli og í flestar fiskgengar þverár Þjórsár. Stofninn stækkaði því enn og tvöfaldaðist aftur að stærð. Það þýðir að laxastofn Þjórsár er nú um það bil fjórum sinnum stærri en hann var fyrir virkjanir. Rúmlega 40% stofnsins eru veidd á hverju ári svo veiðin hefur að sama skapi margfaldast. Nú stendur til að bæta einni virkjun við virkjanaröðina í Þjórsá, en Hvammsvirkjun verður um átta kílómetra ofan við Búðafoss. Við hönnun virkjunarinnar er mjög vel gætt að fiskigöngum. Í stíflu virkjunarinnar verður fiskistigi af bestu gerð til að tryggja að fiskur komist upp fyrir hana. Umfangsmiklar straumfræðirannsóknir Svokölluð seiðafleyta tryggir svo göngur seiðanna niður ána en hönnun hennar er afrakstur eins umfangsmesta rannsóknarverkefnis á sviði straumfræði sem unnið hefur verið á Íslandi. Í rannsóknum á straumfræði eru notuð ýmis mælitæki en einnig eru notaðar einfaldar en áreiðanlegar aðferðir til að skilja flókna straumfræðilega hegðun. Nýtt eru litarefni og flot með mismunandi flotvægi til að sjá og mæla strauma, þar á meðal perlur. Flot sem fljóta rétt undir yfirborði nýtast vel til að sjá yfirborðsstrauma, sem getur verið krefjandi að mæla með öðrum mælitækjum, en þessa yfirborðsstrauma nýta niðurgönguseiði til að fara niður straumvötn til sjávar. Perlur eru nýttar til að skilja straumfræði, en ekki hegðun lífvera. Ósæmileg aðför að heiðri vísindafólks Reynt hefur verið að gera lítið úr ítarlegum og vönduðum rannsóknum vísindafólksins með upphrópunum um að Landsvirkjun sé bara að perla, hella hrúgum af litlum plastsívalningum í módel og ganga út frá að laxaseiði hegði sér eins. Vísindin að baki eru miklu flóknari en svo og engum til sóma að vega með þessum hætti að heiðri vísindafólks. Í verkefnið fóru þúsundir vinnustunda við að skilja betur og bæta hönnunina. Afrakstur verkefnisins var m.a. þrjú meistaraverkefni, auk skýrslna, fjölda greina og kynninga innanlands og utan, að ótalinni þeirri þekkingu sem skapaðist og betur hannað mannvirki. Það er einnig mikilvægt að benda á að plastperlurnar voru einvörðungu notaðar í lokuðu hermilíkani en ekki úti í náttúrunni eins og einhverjir vilja halda. Til að viðhalda lífríki árinnar í farveginum neðan stíflunnar verður tryggt 10 m3/s lágmarkrennsli en það samsvarar 3-4 Elliðaám að sumri. Þannig er líka öruggt að fiskur komist þessa leið að stiganum við Hvammsvirkjun. Fiskistofnar munu dafna áfram Rúm 5% af búsvæðum laxins tapast í Hagalóni, inntakslóni virkjunarinnar. Á móti kemur að búsvæði urriða og bleikju stækkar, því þær tegundir geta nýtt sér lónið. Straumhraði í Hagalóni er allmikill þannig að fiskur finnur vel strauminn til að ganga upp og niður. Allt er því gert til að tryggja að fiskistofnarnir haldi áfram að dafna í ánni. Eftir að virkjunin rís verður haldið áfram með rannsóknir á laxagöngunni. Teljari verður í fiskistiga Hvammsvirkjunar þar sem sést hvenær og hversu margir fiskar fara þar um. Bæði fullorðinn lax á leið upp ána og gönguseiði á leið niður verða merkt og fylgst með hvernig för þeirra gengur. Landsvirkjun er umhugað um umhverfið og til að lágmarka neikvæð áhrif af starfseminni eru margir umhverfisþættir á öllum vinnslusvæðum okkar vaktaðir, jafnt á meðan framkvæmdum við virkjanir stendur og eftir gangsetningu þeirra. Umhverfisþættir í vatni eru vaktaðir, vatnalíf og fiskistofnar og fylgst er með gróðri og dýralífi á landi. Margar af fremstu náttúruvísindastofnunum landsins sinna þessum rannsóknum í samstarfi við Landsvirkjun og eru niðurstöður þeirra opnar og aðgengilegar öllum. Við erum stolt af þessu starfi okkar og munum hvergi slá slöku við. Það er metnaður Landsvirkjunar að tryggja sterka fiskistofna í Þjórsá. Með þeim aðgerðum sem áætlaðar eru meðfram byggingu Hvammsvirkjunar er tryggt að svo verði áfram. Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun.
Geðdeild Akureyrar aðeins með 10 pláss á legudeild fyrir sjúklinga með alvarlegan geðrænan vanda Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Stefnubreyting Miðflokksins gegn hagsmunum bænda Þórarinn Ingi Pétursson,Þuríður Lillý Sigurðardóttir,Jóhann Friðrik Friðriksson,Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson,Stefán Vagn Stefánsson,Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun
Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun
Skoðun Mikill má máttur Viðreisnar og áhrif um alla Evrópu, líka á Pútín, vera Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Geðdeild Akureyrar aðeins með 10 pláss á legudeild fyrir sjúklinga með alvarlegan geðrænan vanda Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Ný ríkisstjórn styrki meistarakerfi löggiltra iðngreina Hópur formanna fag- og meistarafélaga innan SI skrifar
Skoðun Stefnubreyting Miðflokksins gegn hagsmunum bænda Þórarinn Ingi Pétursson,Þuríður Lillý Sigurðardóttir,Jóhann Friðrik Friðriksson,Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson,Stefán Vagn Stefánsson,Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar
Geðdeild Akureyrar aðeins með 10 pláss á legudeild fyrir sjúklinga með alvarlegan geðrænan vanda Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Stefnubreyting Miðflokksins gegn hagsmunum bænda Þórarinn Ingi Pétursson,Þuríður Lillý Sigurðardóttir,Jóhann Friðrik Friðriksson,Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson,Stefán Vagn Stefánsson,Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun
Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun