Merkilegt rit sem gefur innsýn í heim skrifarans

Þverhandarþykk skinnbók – Staðarhólsbók rímna nefnist erindi sem Rósa Þorsteinsdóttir, þjóðfræðingur og rannsóknarlektor hjá Árnastofnun, heldur á Bókasafni Akraness í dag klukkan 14. Kvæðamaðurinn Steindór Andersen kveður þar líka rímur af sinni alkunnu snilld. Viðburðurinn er fyrsti dagskrárliðurinn í fjölbreyttri afmælisdagskrá bókasafnsins sem fagnar 150 ára afmæli í ár. Allir eru velkomnir og aðgangur er ókeypis. Á bókasafninu er sýning er tengist verkefninu og hefur yfirskriftina Handritin alla leið heim. Þar má sjá nákvæma eftirgerð af Staðarhólsbók rímna. „Það má eiginlega segja að þetta sé eitt merkasta rímnahandrit þjóðarinnar. Í því eru 33 rímnaflokkar og það er meira en helmingurinn af þeim rímum sem varðveist hafa frá því fyrir 1600. Af þeim eru fjórtán rímnaflokkar sem eru hvergi til annars staðar,“ segir Rósa Þorsteinsdóttir um þetta merka rit. Hún segir nafn þess dregið af því að Árni Magnússon handritasafnari hafi fengið það að gjöf frá Pétri Bjarnasyni bónda á Staðarhóli í Saurbæ í Dölum. „Pétur sendi einhvern með handritið til Árna á Alþing árið 1707,“ lýsir hún. Rósa segir handritið ekki einungis merkilegt rímnanna vegna heldur líka fyrir klausurnar sem skrifari þess skildi eftir á spásíunum. Þar séu til að mynda margir málshættir sem sumir hverjir lifi enn í dag, svo sem „Sveltur sitjandi kráka en fljúgandi fær“ og „Oft veltir lítil þúfa þungu hlassi“. Þeir eru greinilega ævagamlir. En er handritið allt skrifað af sama manninum og er vitað hver hann var? „Já, það er talið vitað. Þrír feðgar, allir miklir skrifarar, voru uppi í lok 16. aldar og byrjun þeirrar 17., Ari prestur á Stað í Súgandafirði og synir hans, Tómas og Jón. Það er til bók með sögum sem þeir skrifuðu allir þrír og með samanburði hefur Karl Óskar Ólafsson komist að þeirri niðurstöðu að Tómas hafi skrifað alla Staðarhólsbók rímna. Tómas ávarpar líka sjálfan sig stundum í þessum spássíuklausum. Kvartar yfir blekinu, skriftinni og sjóninni. „Lítt temprast nú blekið fyrir þér gamli minn Tómas,“ stendur á einum stað og á öðrum stað er vísa þar sem nafnið hans er falið,“ segir Rósa. „Svo kemur fyrir setningin „Illt er að skrifa í útnyrðingi“ og „Úti það er að hún unni mér“. Handritið gefur þannig innsýn í heim og aðstæður skrifarans og þann tíma sem hann er uppi á.“ [email protected]