Umskipti í Berlín?

Eftir að Gerhard Schröder kanzlari lét þingmenn eigin flokks sitja hjá er atkvæði voru greidd um traustsyfirlýsingu á ríkisstjórnina þann 1. júlí síðastliðinn hafði forseti Sambandslýðveldisins 21 dags frest til að staðfesta þingrof og þar með að kosningum skyldi flýtt um heilt ár. Þennan frest nýtti forsetinn, Horst Köhler, til fulls, en hann tilkynnti fyrst í sjónvarpsávarpi á fimmtudagskvöld um þá niðurstöðu sína að það væri affarasælast fyrir þjóðina að efna til kosninga nú.

Með því að gefa sér svo góðan tíma til að staðfesta það sem fyrir lá að væri vilji bæði þings og ríkisstjórnar var forsetinn að gefa til kynna að sér þætti þeir hafa nokkuð til síns máls, sem ekki vildu fallast á að svona væri farið að við að flýta kosningum, þar sem hæpið væri að aðferðin samræmdist stjórnarskránni. Aðferðinni hefur þó tvisvar áður verið beitt í sögu Sambandslýðveldisins, fyrst árið 1972 er Willy Brandt var kanzlari, og árið 1983 við upphaf fjögurra kjörtímabila valdatíðar Helmuts Kohl.

Frumkvæðið að þessari atburðarás nú átti Schröder kanzlari sjálfur. Strax að kvöldi 22. maí síðastliðins, er ljóst var að Jafnaðarmannaflokkur kanzlarans hefði beðið afhroð í fylkisþingkosningum í fjölmennasta þýzka sambandslandinu Nordrhein-Westfalen (þar sem flokkurinn hafði haldið um stjórnartaumana óslitið í 39 ár), lýsti Schröder því yfir að sambandsríkisstjórnin þyrfti að sækja nýtt umboð til kjósenda til að geta með trúverðugum hætti haldið áfram að hrinda efnahags- og kerfisumbótaáformum sínum í framkvæmd.

Þessi yfirlýsing kanzlarans kom mörgum samherjum hans á óvart og reyndar eru tveir þingmenn úr stjórnarliðinu svo óánægðir með að kosningum sé flýtt með þessum hætti að þeir hafa vísað málinu til stjórnlagadómstólsins í Karlsruhe, sem þar með þarf að úrskurða um lögmæti þess.

En stjórnmálarefurinn Schröder mat það greinilega svo, að hann skapaði sjálfum sér betri vígstöðu með þessu útspili. Ef "rauð-græna" samsteypustjórnin tapaði meirihlutanum í kosningunum, þá væri það þó skárri leið út úr stjórnmálunum en að leiða hálflamaða og óvinsæla ríkisstjórn í eitt ár til viðbótar og tapa síðan kosningum með enn meira niðurlægjandi hætti.

Auk þess má vera að Schröder hafi þrátt fyrir allt ekki gefið upp á bátinn vonina um að sér tækist, þvert á spár, að snúa almenningsálitinu aftur á sveif með sér tímanlega fyrir kjördag í haust.

En hefði ákvörðunin um að flýta kosningum aðeins snúizt um hagsmuni Schröders og pólitíska refskák, þá hefði Köhler forseti ekki haft nægjanleg rök fyrir því að fallast á beiðni kanzlarans um að rjúfa þing áður en lögbundnu kjörtímabili þess lyki. Það sjónarmið, að tillagan um traust á ríkisstjórnina sem var felld í atkvæðagreiðslu í þinginu 1. júlí hafi verið sjónarspil sett á svið af stjórnarliðinu, hefur ótvírætt vægi og skýrir hikið á forsetanum að samþykkja þingrofið.

En Köhler forseti gat verið viss um að ákvörðun hans nú samræmdist hagsmunum meirihlutans á þingi og þýzkra kjósenda einnig. Schröder-stjórninni hefur hrapallega mistekizt að uppfylla aðalkosningaloforð sitt, nefnilega að minnka atvinnuleysið í landinu. Það hefur aldrei verið meira og mælist nú yfir ellefu prósentum að jafnaði yfir allt landið en er yfir 20% í austurhlutanum. Nokkuð ljóst er að fáir kjósendur trúa því enn að stjórninni takist að ná árangri á þessu sviði úr þessu, eftir sjö ár við stjórnvölinn. Stjórnin er rúin trausti.

Í nýjustu skoðanakönnunum hafa kristilegu flokkarnir, með kanzlaraefnið Angelu Merkel í broddi fylkingar, sautján prósentustiga forskot á jafnaðarmenn. Í nýrri könnun viðskiptatímaritsins Capital kemur fram að 68% stjórnenda í þýzkum fyrirtækjum vill frekar sjá Merkel í kanzlarastólnum en Schröder. Schröder vilja aðeins 27% aðspurðra, en það er sama hlutfall og Jafnaðarmannaflokkurinn hefur mælzt með að undanförnu.

Merkel og hennar lið kynnti kosningastefnuskrá sína í liðinni viku. Sú blanda fyrirheita um umbætur sem geri þýzku efnahagslífi kleift að hrista af sér slyðruorðið og fyrirheita um velferðarkerfisumbætur sem þó viðhaldi áunnum réttindum er hönnuð til að höfða til mjög breiðs kjósendahóps. Það þýðir jafnframt að erfitt er að spá fyrir um hvort ríkisstjórn undir forystu Merkel muni nýta þann meðbyr sem hún nýtur og trausta meirihluta í báðum þingdeildum til að hrinda í raun í framkvæmd aðgerðum sem eru nógu róttækar til að vera vænlegar til að skila árangri í bráð.

Hvort Merkel, "stúlkan að austan" eins og mentor hennar Kohl kallaði hana, hafi það sem til þarf - svipað og Margaret Thatcher á sínum tíma í Bretlandi - til að rífa Þýzkaland upp úr sleninu á eftir að koma í ljós.

Auðunn Arnórsson - [email protected]